murawancer.jpg

Kościół zbudowany w latach 1516-1542 we wsi Murowanka (obwód grodzieński, rejon szczuczyński) jest znany pod trzema nazwami jednocześnie: Cerkiew Murowanka (od lokalizacji cerkwi), Cerkiew-Twierdza Małomożejkowo (ponieważ cerkiew należała kiedyś do wsi Małomożejkowo, rejon Lidzki, trzy kilometry od wsi Murowanka) i Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Murowance (na cześć narodzin Najświętszej Maryi Panny). Podobnie jak kościół św. Michała w Synkowiczach, kościół w Murowance był pierwotnie kościołem obronnym.

Na planie kościół ma kształt zbliżony do kwadratu i zakończony jest półokrągłą absydą. Całkowita długość kościoła wynosi 21,7 metra, a szerokość 14,8 metra. Ściany wykonane są w stylu gotyckiej cegły. Kościół posiada jedno wejście, które niegdyś zamykane było żelaznymi drzwiami i dodatkowo zabezpieczone żelazną kratą - hersą, usuniętą w pierwszej połowie XIX wieku. W zachodniej części kościoła całą szerokość nawy głównej zajmuje kamienny chór, wsparty na dwóch filarach i murze. Na chór prowadziły schody w południowo-zachodniej wieży. W centrum głównej fasady znajduje się okrągłe okno typowe dla architektury romańskiej i gotyckiej.

Na rogach kościoła-fortecy znajdują się cylindryczne wieże, jakby wciągnięte w narożniki. Zachodnie wieże mają większą średnicę niż wschodnie. Pierwotnie wszystkie klatki schodowe w wieżach były drewniane, ale później kamienne klatki schodowe zostały zbudowane w zachodnich wieżach, prowadząc do górnych kondygnacji luk wieżowych i do luk galerii bojowej na poddaszu. Wschodnie wieże mają cztery kondygnacje otworów strzelniczych, podczas gdy zachodnie mają ich pięć. Wszystkie kondygnacje różnią się kształtem, rozmiarem i liczbą otworów strzelniczych.

Fasady zachodnia i wschodnia cerkwi Murowankowskiej zakończone są szczytami. Aby ułatwić budowę szczytów, budowniczowie uczynili je cieńszymi niż same ściany, a na zewnętrznych poziomach umieścili duże ozdobne nisze. Kompozycja szczytów kościoła wyróżnia się pasowym podziałem i asymetrią elementów dekoracyjnych. Szczyt fasady głównej jest podzielony poziomo na dwie części wąskim gzymsem. Cechy protorenesansowe można dostrzec w dwupoziomowej kompozycji fasady głównej z zarysem figuralnym, w oryginalnym sposobie umieszczenia jednego pośrodku drugiego.

Podczas swojego istnienia cerkiew-forteca Murowankowska była atakowana więcej niż raz. Podczas wojny między Księstwem Moskiewskim a Rzeczpospolitą Obojga Narodów w 1656 r. została poważnie uszkodzona i naprawiona dopiero kilka lat później. Pół wieku później, podczas wojny północnej w 1706 r., Karol XII w drodze do Połtawy rozkazał ostrzelać cerkiew z dział, ponieważ zaskoczyła go swoim niezwykłym wyglądem. Po tym kościół został opuszczony i w na wpół zniszczonej formie stał do początku XIX wieku. W latach 1817-1822 został ponownie odrestaurowany z niewielkimi zmianami: przebudowano szczyty i poddasze. W latach 1871-1872 wieże zachodnie zostały podwyższone o centymetr, a w jednej z nich powstała dzwonnica. Ponadto w tym okresie budowy zlikwidowano drewniane klatki schodowe i położono część luków, a do fasady zachodniej dobudowano przedsionek.

Obecnie cerkiew Murowankowska jest funkcjonującą świątynią prawosławną w pobliżu autostrady Mińsk-Grodno i stacji kolejowej Skribowtsy, gdzie w weekendy i święta odbywają się nabożeństwa.