widy-sudov-vkl.jpg

Sąd burgrabiowsko-radziecki - sądowi temu przewodniczył burgrabia, a w jego skład wchodzili radzi. Sąd ten rozpatrywał sprawy miejscowych mieszczan i działał równolegle z sądem wójtowsko-ławniczym w miastach, które otrzymały prawo magdeburskie. Sąd burmistrzyńsko-radziecki zajmował się głównie drobnymi wykroczeniami mieszczan.

Sąd wójtowsko-ławniczy - był jednym z sądów dla mieszczan mieszkających w miastach lokowanych na prawie magdeburskim. Sprawy sądowe były rozpatrywane kolegialnie przez ławników pod przewodnictwem wójta. Rozpatrywał spory majątkowe i sprawy karne.

Sąd Główny WKL - był najwyższym sądem apelacyjnym drugiej instancji. Członkowie tego sądu byli wybierani przez szlachtę na sejmikach ziemskich, dwóch przedstawicieli z województwa i dwóch przedstawicieli z powiatu, gdy nie był on częścią województwa. Rozpatrywał on odwołania od decyzji i wyroków sądów ziemskich, a od jego decyzji nie przysługiwało odwołanie. W sprawach bezprawnych działań urzędników lokalnych był pierwszą instancją, a jego decyzje lub wyroki mogły być zaskarżone do sądu państwowego. Główny Trybunał WKL mieścił się kolejno w Wilnie, Nowogródku i Mińsku. Na czele sądu stał marszałek.

Sąd Gospodarski lub Wielkoksiążęcy - był kolegialnym najwyższym sądem, w skład którego wchodził Wielki Książę Litewski i Rada WKL. Na prawach Sądu Gospodarskiego działały również sądy komisarskie i sejmowe. Rozpatrywał sprawy: o przestępstwa państwowe, o przynależność do szlachty, o bezprawne działania najwyższych urzędników, o roszczenia naruszające interes skarbu państwa oraz roszczenia przeciwko szlachcie dotyczące ziem i majątków państwowych. Każdy wolny człowiek miał prawo odwołać się do sądu stanowego.

Sąd miejski - był sądem okręgowym dla szlachty i zwykłych ludzi. Znajdował się w zamku lub mieście. Działał w dwóch instancjach, pierwszej niższej i drugiej wyższej. Składał się z sędziego, urzędnika, wójta lub podstarościego, a w posiedzeniach uczestniczył także starosta grodowy. Warunkiem obowiązkowym dla sędziów była znajomość języka białoruskiego, w przeciwnym razie nie byli wybierani. Sesje tego sądu nazywano rochkami. Sąd miejski rozpatrywał: poważne przestępstwa kryminalne, sprawy cywilne przeciwko chłopom. Ponadto świadczył kopie dokumentów, transakcje, dostarczał dowody, wykonywał decyzje i wyroki innych sądów, prowadził księgi akt.

Zadworny sąd asesorski - jeden z najwyższych sądów. Rozpatrywał sprawy dotyczące miast na prawie magdeburskim i majątków państwowych.

Sąd Zemski - sąd okręgowy od XVI do XVIII wieku. Zbierał się trzy razy w roku. Wybierała go szlachta z miejscowego powiatu, znająca prawo i posiadająca majątki. Z reguły na jego czele stał marszałek ziemski. W skład sądu wchodzili: sędzia, podsędek i urzędnik. Sesje nazywano rokkami. Sąd Zemstvo rozpatrywał sprawy karne i cywilne między szlachtą, a także rejestrował skargi na bezprawne działania urzędników powiatowych i wykonywał akty notarialne.

Sąd komisarski - był sądem tymczasowym zwoływanym w celu rozpatrywania roszczeń gruntowych prywatnych właścicieli ziemskich, klasztorów i miast przeciwko posiadaczom dóbr królewskich. Rozpatrywał sprawy na miejscu, wzywając strony i świadków, badał granice posiadłości, wyznaczał granice gospodarstw ziemskich, zaznaczał je na ziemi i sporządzał akt w tej sprawie. Sędziami w tym sądzie byli komisarze.

Sąd kompromisowy (polubowny) - tymczasowy sąd polubowny działający od XVI do XVIII wieku. Sędziami byli komisarze wybierani przez same strony. Rozpatrywał głównie spory majątkowe między szlachtą i inne sprawy, z wyjątkiem spraw związanych ze skarbem państwa, spraw karnych i sporów między posiadaczami dóbr państwowych.

Sąd Kopnyj - sąd ludowy oparty na tradycji i istniejący przed pojawieniem się prawa pisanego. Najstarszy organ władzy sądowniczej charakterystyczny tylko dla ziem białoruskich. Rozpatrywał sprawy zwykłych ludzi. Składał się ze starszyzny kopnej i mużyków kopnych mieszkających na terenie danego powiatu kopnego w promieniu 15 - 20 kilometrów. Rozpatrywał szeroki zakres spraw, począwszy od szczególnie groźnych przestępstw, a skończywszy na drobnych wykroczeniach. Sąd kopny charakteryzował się tym, że jego decyzje były natychmiast wykonywane.

Sąd lawski - Sąd, który rozpatrywał sprawy karne mieszczan.

Sąd podkomorski - W XVI-XVIII w. specjalny organ sądowo-arbitrażowy rozpatrujący spory o granice majątków ziemskich szlachty. W jego skład wchodzili: podkomorzy, komornik, urzędnik.

Sąd radowy - podobny do sądu mieszczańsko-radowego, różnił się tym, że w jego skład wchodzili tylko radcowie. Rozpatrywał sprawy cywilne miejscowych mieszczan.

Sąd referendarski - rozpatrywał sprawy między szlachtą a chłopami, miastami i posiadaczami dóbr wielkoksiążęcych.

Sąd Exdivisor-Toksator - sąd tymczasowy działający w XVI-XVIII wieku. Zajmował się sprawami dotyczącymi podziału posiadłości niewypłacalnego dłużnika między wierzycieli proporcjonalnie do ich roszczeń.