bazylianówwSupraślu.jpg

Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa w Supraślu został założony we wsi Grudek przez starostę brzeskiego, wojewodę nowogródzkiego i marszałka Wielkiego Księstwa Litewskiego Aleksandra Iwanowicza Chodkiewicza w 1498 roku. Początkowo na cześć Iwana Chodkiewicza, duchowego opiekuna ojca Aleksandra Chodkiewicza, wojewody kijowskiego, zbudowano drewnianą cerkiew pod wezwaniem Iwana Teologa. Z Kijowa Aleksander Chodkiewicz zaprosił do klasztoru mnichów z Ławry Kijowsko-Peczerskiej.

Wkrótce, na prośbę hegumena Porfiry Segeny, klasztor został przeniesiony do spokojniejszego miejsca zwanego Suchy Grad, na lewym brzegu rzeki Supraśl. Tutaj, w latach 1505-1511, Chodkiewicz zbudował na własny koszt kamienną cerkiew Zwiastowania.

Budowa klasztoru w nowym miejscu została zatwierdzona przez patriarchę Konstantynopola Ijakina oraz wielkiego księcia litewskiego i króla Polski Zygmunta Starego. W 1511 r. klasztor Zwiastowania w Supraślu został konsekrowany. W 1516 r. został on ponownie konsekrowany, ponieważ pierwsi święci zostali oskarżeni o schizmę.

W 1550 r. do południowo-wschodniego narożnika ołtarza dobudowano zakrystię. W 1614 r. klasztor supraski został przekazany unitom. W 1816 r. klasztor został zwrócony duchowieństwu prawosławnemu. W drugiej połowie XVIII w. obok cerkwi wzniesiono dzwonnicę. W 1908 r. przebudowano wieże kościoła. W 1944 r. Monaster Zwiastowania w Supraślu został wysadzony w powietrze przez wycofujące się wojska niemieckie. W 1984 r. podjęto decyzję o odbudowie cerkwi i 4 czerwca 1984 r. położono pierwszy kamień węgielny.

Pierwotny rozmiar cerkwi wynosił 17 x 25 metrów i była to budowla trójkondygnacyjna na czterech filarach. Ściany środkowej absydy miały taką samą wysokość jak główna bryła. Na rogach wznosiły się cztery cylindryczne wieże. Ukształtowane szczyty kopuły i wież zostały zbudowane później, po przekazaniu kościoła unicom.

Kościół został zbudowany z czerwonej cegły w gotyckiej technice murarskiej. Nad wejściem znajdowały się kamienne chóry, do których prowadziły spiralne schody w północno-zachodniej wieży. Dla dodatkowej ochrony, wejścia do kościoła strzegła żelazna krata - gersa.

Freski stworzone w połowie XVI wieku pod kierunkiem serbskiego artysty Nektarije odegrały ważną rolę w tworzeniu kolorowego wnętrza. Styl jego fresków był bardzo zbliżony do morawskiej szkoły serbskiego malarstwa monumentalnego. Nektarije uczestniczył również w tworzeniu ikonostasu.

Elewacje cerkwi w strefie cokołowej ozdobione zostały szerokim poziomym pasem ornamentu, który wykonano z cegły parzonej. Ściany wieńczył gzyms podzielony na odrębne części otworami strzelniczymi.

Obecnie klasztor stoi na ziemiach polskich (województwo podlaskie, powiat białostocki), zaledwie czterdzieści kilometrów od granicy z Białorusią.