kejdanskaia-unia.jpg

W drugim roku wojny (1654 - 1667) pomiędzy Wielkim Księstwem Litewskim a Polską z Księstwem Moskiewskim większość Litwy została zajęta przez wroga. Wśród zajętych miast w sierpniu 1655 roku znalazła się stolica Wilno. Hetman wielki litewski Janusz Radziwiłł wraz z resztkami swego wojska w liczbie 5 tysięcy, nie mogąc nic zrobić, wycofał się z Wilna do Żemocji.

Latem tego samego 1655 roku król szwedzki Karol X Gustow wypowiedział wojnę Rzeczypospolitej Obojga Narodów i rozpoczął ofensywę w Inflantach. Miasta jedno po drugim przechodziły pod kontrolę Szwedów, otwierając przed nim swoje bramy. A kiedy Szwedzi wylądowali na wybrzeżu, stacjonująca tam polska milicja skapitulowała już następnego dnia.

Sytuacja Litwy była bardzo opłakana i Janusz Radziwiłł musiał wybierać między Księstwem Moskiewskim a Królestwem Szwecji. Wybór został dokonany na korzyść Szwedów. I Radziwiłł pisał o tym do swego kuzyna Bogusława Radziwiłła w Słucku: „Innej drogi ucieczki nie ma”. W rezultacie 10 sierpnia do Rygi, gdzie przebywał szwedzki namiestnik królewski Mangus Delagari, przybył ambasador Radziwiłła, który poprosił o ochronę przed Szwedami i pomoc wojskową. Następnego dnia Szwedzi przesłali do przedstawicieli Moskwy wiadomości, że Litwa przeszła pod opiekę króla Karola X i w związku z tym car moskiewski powinien zaprzestać dalszej ofensywy. Aby zapobiec zajęciu pozostałych wolnych miast litewskich, wydano im szwedzkie listy polecające.

Umowa Kiejdańska została podpisana w obozie Radziwiłłów 17 sierpnia 1655 r. Razem z Januszem Radziwielem swoje podpisy złożyło pod nim 436 znaczących Litwinów. Jej warunki były następujące:

  • Król szwedzki Karol X został ogłoszony wielkim księciem litewskim;
  • Związek Królestwa Szwecji z Wielkim Księstwem Litewskim został uznany za związek równorzędny, podobny do unii Polski i Litwy w ramach Rzeczypospolitej Obojga Narodów;
  • Wojska obu stron zjednoczyły się przeciwko wspólnemu wrogowi, Księstwu Moskiewskiemu;
  • Król szwedzki zobowiązał się do odzyskania i zwrotu właścicielowi wszystkich zdobytych miast i ziem oraz wypędzenia wojsk moskiewskich poza Wielkie Księstwo Litewskie;
  • Ogłoszono wolność wyznania;
  • Majątek szlachty i magnatów, którzy nie zaakceptowali tego związku, podlegał konfiskacie.

Jednak wśród szlachty i magnaterii litewskiej nastąpił rozłam, nie wszyscy opowiadali się za Unią Kejdanową i Radziwiłłem. Przeciwko Unii Keidan przeciwstawiała się szlachta Połocka, Brasławia, Oszmian, Grodna, a także naczelnik i urzędnik polowy Żemoytii.

Po podpisaniu unii wojska szwedzkie zaczęły przemieszczać się do granic terytoriów zajętych przez wojska moskiewskie. Car moskiewski nie odważył się walczyć ze Szwedami i próbował zwabić na swoje usługi Janusza Radziwiłła, lecz ten odmówił.

Początek rozłamu wśród szlachty litewskiej na skutek unii zaalarmował Szwedów, którzy chcąc przyspieszyć przyłączenie Wielkiego Księstwa Litewskiego do Szwecji, 20 października 1655 r. podpisali drugie porozumienie, które dodatkowo do pierwszego, potwierdzał wszystkie przywileje i wolności szlachty, z wyjątkiem prawa wyboru monarchy i uzgadniania zawarcia pokoju i wojen. Dokument gwarantował także równość Kościoła katolickiego, unickiego i prawosławnego.

Umowa Kiejdańska nie trwała długo. 31 grudnia 1655 roku Janusz Radziwiłł zginął w oblężonym Tykocinie, otoczonym przez wojska Pawła Sapiehy. Pozostały trzytysięczny oddział, kontrolowany przez Szwedów, został wkrótce wypędzony z Wielkiego Księstwa Litewskiego do Inflant przez oddziały rebeliantów i Wincentego Gonsewskiego. Po tym Unia Keydan straciła swoją siłę.

Mimo krótkiego istnienia Unia Keydana nadal na jakiś czas powstrzymywała natarcie wojsk moskiewskich na pozostałe niezajęte terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego, co niewątpliwie było pozytywnym momentem dla dalszej walki Litwy z Księstwem Moskiewskim.