4 lutego 1515 roku w posiadłości rodowej Radziwiłówów Neswiż, żona Jana Radziwiła Anna, urodziła pierworodnego syna, którego rodzice, zgodnie z tradycją rodową, nazwali Mikołajem. Później, kilka lat później, Mikołaj ma brata, który będzie nazywał się Jan.
Siedem lat później, po narodzinach Mikołaja Radziwiła, umiera jego ojciec Jan, matka Mikołaja Anna Kiszka po śmierci męża, wyszła za mąż za Stanisława Janowicza. Braci Mikołaja i Jana zabiera do siebie na wychowanie brat ich ojca, Jurij Radziwił. W 1529 roku Mikołaj wraz ze swoimi braćmi i siostrami udał się na dwór wielkiego księcia litewskiego i króla polskiego Zygmunda Starego, który zaprosił ich do siebie do świty.
Na dworze Zygmunta Starego otrzymuje wykształcenie i około 1534 roku wstępuje na Uniwersytet Krakowski, w którym nie będzie się długo uczył, ponieważ Mikołaj Radziwiłł Czarny będzie zmuszony wyjechać na wojnę.
Sejm Litwy 14 lutego 1534 roku wypowiedział wojnę Moskwie, a Księstwo Litewskie zaczęło przygotowywać wojska, w tym Mikołaja Radiziwila, który wraz z bratem za własne środki wystawił 160 jeźdźców i przyprowadził ich do armii swojego wuja Jurija Radziwila. Wraz z nim udał się pod Starodub, a następnie pod Gomel, na wojnie Mikołaj Radziwił Czarny pozostanie do podpisania z Moskwą rozejmu 25 marca 1537 roku, na mocy którego do WKL odejdzie Gomel, a Starodub pozostanie za Moskwą. W tej wojnie Nikołaj Radziwiłł nie okazał się utalentowanym dowódcą i nie starał się nim zostać, ponieważ jego zdrowie nie pozwalało mu długo przebywać w podróżach i na polu. Być może widząc okropności i zniszczenia wojny, na zawsze stanął po stronie negocjacji dyplomatycznych zamiast broni.
Pierwszą ważną akcją polityczną w karierze Mikołaja Radziwiła czarnego była jego pomoc i wsparcie w wyborze Zygmunta Augusta na wielkiego księcia litewskiego, o które poprosił go przyszły wielki książę i król Polski. Mikołaj nie odmówił pomocy Zygmuntowi Augustowi i po rozmowie z braćmi był w stanie doprowadzić zaplanowane działania do końca, Zygmunt August został wielkim księciem litewskim.
Pod rządami wielkiego księcia litewskiego, Nikołaj Radziwił objął stanowisko marszałka ziemskiego, a w 1547 roku przygotował i przeprowadził wolne sojmy. Również za Zygmunta Augusta, byłby pośrednikiem w sprawach państwowych między Zygmuntem a panami.
W tym samym roku 1547 Mikołajowi Radziwiłowi czarnemu wraz ze swoim bratem Radziwiłem rudym udało się poślubić siostrę Barbarę za Zygmunda Augusta, który odwiedzał ją potajemnie w nocy i był w niej zakochany. W jedną z takich nocy, kiedy Zygmunt przybył do Barbary, Radziwiłowie czekali na niego, zatrzymując Zygmunta u Barbary, zaproponowali mu albo wziąć Barbarę za żonę, aby nie zniesławić ani jej honoru, ani honoru rodu Radziwiłówów, albo przestać się do niej potajemnie pojawiać w nocy. Zygmunt, postawiony przed wyborem, czy poślubić ukochaną, czy też porzucić ją na zawsze, wybrał ślub. Tajny ślub odbył się tej samej nocy, obrzęd przeprowadził kapelan Radziwiłówów, a świadkami byli obaj bracia i ich szwagier Stanisław Kezgailo.
Sam Radziwił Mikołaj Czarny, ożenił się w lutym następnego roku 1548, z córką Wielkiego Kanclerza koronnego i wojewoda krakowskiego Krzysztofa Szydłowieckiego, Elżbietą Szydłowiecką, ślub odbył się w Sandomierzu.
Na Wołyń w 1549 roku najechali Tatarzy krymscy, a Sigismund August wysłał wojska na obronę terytorium Litwy, wraz z armią pojechał również Mikołaj Radziwił czarny, ale nie zdobył sławy wojskowej w tym kampanii. Pomimo tego, że ta kampania nie była udana, armii Litewskiej nie udało się złapać Tatarów, którzy po splądrowaniu terytorium Litwy usili się, Zygmunt August, aby wzmocnić stosunki z Radziwiłłami, zaproponował czarnemu stanowisko hetmana, ale mówiąc, że nie jest człowiekiem wojskowym, Mikołaj Radziwiłł Czarny odmówił tego stanowiska.
W 1551 roku na sójmie Wileńskim, Mikołaj Radziwił Czarny został wojewoda Wileńskim, a także otrzymał na przechowywanie od Zygmunda Augusta Archiwum Państwowe. W sumie Radziwiłł zaczął zajmować trzy ważne stanowiska państwowe: marszałek ziemski, kanclerz i wojewoda wileński. W rzeczywistości zaczął rządzić na Litwie, ponieważ wielki książę litewski Zigmund August był często nieobecny, a także Radziwił, miał bardzo duży wpływ na wielkiego księcia litewskiego.
Zygmund August nie podjął żadnej decyzji bez swojego bliskiego Mikołaja Radziwiła czarnego. Zygmunt powierzył mu nawet wybór nowej żony, po śmierci Barbary Radziwiłł. Mikołaj wybrał dla niego Katarzynę, córkę brata cesarza austriackiego, arcyksięcia Ferdinanda I.
Początkowo Zygmunt sprzeciwiał się temu wyborowi Radziwla, ale później zgodził się na małżeństwo z Kateriną. Mikołaj Radziwiłł czarny, nie bez powodu wybrał żonę dla Zygmunta Augusta, był to przemyślany krok dyplomatyczny. W tym czasie książę moskiewski Iwan Groźny próbował znaleźć sojusznika przeciwko Litwy w osobie Austrii, dlatego Mikołaj Radziwił Czarny przekonał Zygmunta, żeni się z Katarzyną, zbliżając Habsburgów do Litwy i Polski, i nie pozwolił im zawrzeć sojuszu Moskwy z Austrią przeciwko WKL.
Kolejnym znaczącym sukcesem w działalności dyplomatycznej Radziwiła czarnego był jego udział w pokojowym przyłączeniu Inflant do Litwy. Inflanty, choć nie były już groźnym zakonem wojowniczym, dawały dostęp do morza, rynków Europy i mogły bronić terytorium Litwy przed atakami Flankującymi Moskwę z północnego wschodu. Jednak to przyłączenie Inflant dla WKL przerodziło się w duże straty i długą wojnę z Moskwą, która była jedną z głównych przyczyn podpisania unii Lubelskiej i utworzenia z Polską Rzeczypospolitej.
Nikołaj Radziwiłł Czarny, wszystkimi swoimi siłami starał się chronić interesy litwy w Unii z Polską, walka ta kosztowała go duże straty siły, energii i nerwów, a jego zdrowie bardzo ucierpiało na dnie moczanowej, z której miał nadzieję się wyleczyć. Słysząc, że jeden z jego sług wyleczył się z tej choroby za pomocą rtęci, pomimo przekonań lekarzy, by porzucić to przedsięwzięcie, sam Mikołaj posmarował się rtęcią, ale ulga nigdy nie nadeszła, a po 3 dniach, w nocy z 28 na 29 maja 1565 r., Mikołaj Radziwiłł Czarny zmarł.